Bir yüksek lisans tezi olan “Türkçe’nin İçerdiği Eril ve Dişil İfadeler Bakımından İncelenmesi” tez konusunda kadının dilimizde nasıl ayrımsandığını derlemişler. Fevkalade bir çalışma olmuş. Emek verenlerin eline sağlık.
Kadınlarla yaptığım çalışmalarda ben de çoğu zaman bir seansta veya bir sohbette şunu çok duyarım. Kadın kendini anlatırken farkında olmadan şöyle der; ‘Ben öyle bir adam değilim, ben x davasının, x ilkelerin adamıyım, ben şöyle-böyle bir adamım'(!) Yeri gelmişse ve kişi duymaya hazır ise dilindeki ifadeye dikkatini çekerim. ‘Evet sen öyle bir ADAM değilsin sen bir KADINSIN’ diye..
Dilimiz nörolojik yollarımıza bağlıdır ve bir sohbetin içinde gelişigüzel sarf ettiğimiz kelimeler bize bizle ilgili çok şey anlatır, inançlarımızla ilgili muazzam ipuçları verir.
Ya da kadınlarla yaptığım grup çalışmalarında hemcinslerinin içinde bile olsa, kendileri için veya kadınla ilgili söylemlerinde ‘Bayan’ kelimesini seçtiklerine çok şahit olmuşumdur. Erkeklerin ayıp bir kelimeymiş gibi ‘kadın’ kelimesi yerine ‘Bayan’ kelimesini kullandığına alıştık da, daha biz kadınlar kendimiz için dolu dolu ‘Kadın’ kelimesini kullanamıyoruz.
Bu tezlerden derleme makalede dilde ki bu ayrımcılığa işaret eden harikulade örnekler var.
Bir toplumun dönüşümü kadınla başlar, öyleyse önce Biz Kadınlar dilimizde kendimize sahip çıkacağız.
***
1.
Bazı mesleklerin, kelimelerin, ifadelerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne gereksiz biçimde “kadın” vurgusu yaparak kadını ötekileştiren ifadelerden kaçının!
• Kadın başbakan
• Kadın yönetici
• Kadın milletvekili
• Kadın yazar
• Kadın gazeteci
Halihazırda “kadın” mesleği olarak görülen mesleklerde ise “kadın” sözcüğünü eklememek yine aynı örtük ayrımcılığa işaret etmektedir: Hemşire, bakıcı, ana okulu öğretmeni, sekreter gibi.
Örtük olarak “erkek olmayı”, “insan/adam” olmayla özdeşleştiren ve “herkesi” kapsama iddiasıyla kadını görünmez kılan ifadelerden kaçının!
• Adam olmak
• Adam gibi
• Adamakıllı
• Adam başı
• Adam yerine koymak/konmak
• Adamdan saymak/saymamak
• Adam etmek
• Adamına göre davranmak
• Adamına düşmek
• Adam kaçırmak
• Bilim adamı
• Devlet adamı
• Halk adamı
• İş adamı
• İnsanoğlu
• Ademoğlu
3.
“Kadın” kelimesini olumsuz bir kavram olarak, “sakıncalı”, “kirlenmiş”, “bakire-olmayan” olarak yaftalayan ifadelerden kaçının! “Kadın” yerine daha “kibar” “edepli” olduğunu düşünerek “bayan”, “hanım”, “hanımefendi”, “kız”, “bacı” vb. kullanmayın. “Erkek” ifadesini kullanacağınız yerlerde “kadın”ı, “bay” ifadesini kullanacağınız yerlerde de “bayan”ı tercih edin.
Gündelik hayatımızda sıklıkla karşılaştığımız aşağıdaki ikilikler bu ayrımı net bir biçimde göstermektedir:
• Erkek tuvaleti / Bayan tuvaleti
• Erkek yüzücü / Bayan yüzücü
• Erkek öğretmen / Bayan öğretmen
• Erkek arkadaş / Bayan arkadaş
• Erkek yanı / Bayan yanı (Toplu taşımacılıkta)
4.
“Kız” kelimesinin “cinselliği çağrıştıran bir ifade” olarak ve bazı durumlar için olumsuz kullanımından kaçının!
• Kızlık soyadı
• Kız oğlan kız
• Kız gibi gülmek /yürümek
5.
“Er”, “baba” “oğlan” kelimelerinin, örtük olarak kadını dışlayan ve kapsayıcı olduğu düşünülen ifadelerinden kaçının!
• İşinin eri
• Sözünün eri
• Er sözü
• Babalanmak
• Allah baba
• Babalar gibi
• Baba evi
6.
Bazı deyim, atasözü, klişe cümleler ve ifadelerde cinsiyetçi kullanımlardan kaçının!
Kadınlar için en iyi meslek öğretmenlik (!) (Eve erken gelip çocukla ilgilenmek, yemek ve diğer ev işlerini yapabilmek kast ediliyor!)
• Anasına bak kızını al
• Kızını dövmeyen dizini döver
• Kız almak/kız vermek
• Kadınlar hamamına çevirmek
• Yuvayı yapan dişi kuştur
• Evde kalmış
• Karı ağızlı
• Hanım evladı
• Hanım hanımcık
• Senin gibi hanım bir kıza yakışıyor mu?
• Delikanlı kız
• Adam gibi adam
• Erkek adam ağlamaz
• Anasını satmak
*anam avradım olsun
*Vay anasını
Kaynak Bilgi: Makalenin linkine buradan ulaşabilirsiniz. Haberin içinde belirtilen kaynaklar şu şekiledir;
*Güden, Menekşe Pınar. “Dilde Cinsiyet Ayrımcılığı: Türkçe’nin İçerdiği Eril ve Dişil İfadeler Bakımından İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2006. *Üstün, İlknur. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Hesaba Katabiliyor muyuz? Ankara, 2011. *Pincha, Chaman. Toplumsal Cinsiyete Dayalı Afet Yönetimi. Çev. Derya Keskin Demirer. İzmit: Kocaeli Üniversitesi Yayınları, 2009.
(Not: Bu çalışma, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi tarafından hazırlanmıştır.)
Bilge İnal
bu yazıyı kendi sitesinde yayınladı, daha çok kişiye ulaşmak için biz de okurlarımıza ulaştırmak istedim. Bilge’yi takip edin.
