Yaşamın her döneminde önemli olan beslenme gelişimimizi de önemli derecede etkiliyor. Çocukların ruhsal, fiziksel sağlıkları konusunda belirleyici bir etken olan beslenme, annelerin de bugün en dikkat ettiği konulardan biri. Bilgi çağında olmamız ve bu konuda alternatiflerimizin artması; gerek medya, gerek sosyal siteler gerekse internet siteleri ile kolayca ulaşabilen bilgi kaynaklarından da beslenmemizi sağlıyor. Alternatif kaynaklarımız bilgiye ulaşmak konusunda her zaman sağlıklı olamayabiliyor. Çünkü çok çeşit bilgi var ve bu bilgilerin kopyala yapıştır şeklinde paylaşılması, yanlış ve güncel olmayan bilgileri de hayatımıza almamıza neden olabiliyor. Bu da ister istemez annelerin kafasının karışmasına ve hangi bilginin sağlıklı olup olmadığı konusunda çaresiz kalmasına neden oluyor.
İstanbul Tıp Fakültesi bünyesindeki Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olan Prof. Dr. Gülbin Gökçay ile annelere beslenme konusunda yön verebileceğini düşündüğümüz bir söyleşi gerçekleştirdik. Gülbin Gökçay, Çocuk Sağlığı ve Beslenme konularında Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF ve T.C. Sağlık Bakanlığı danışmanı olarak görev yapmış ve bu konuda ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış çok sayıda bilimsel makalesi ve kitapları bulunan önemli bir isim. Annelerin içini ferahlatacak ve bebek beslenmesi konusunda yapılan doğru ve yanlış bilgilere de ışık tutacak bu söyleşimizde bir kez daha anlıyoruz ki, anne sütü, gelecekte bireyin hem ruhsal hem de fiziksel gelişiminde önemli bir etken. Çocuklarını ek besine geçirmek için acele eden anneler, ek besinler ve mamalar bölümünü dikkatle okumalılar. Hayata her anlamda sıkıca sarılacak güce sahip bireyler yetiştirebilmemiz için “önce anne sütü” sözünün öneminin altını çizerek sizleri Prof. Dr. Gülbin Gökçay söyleşimizle baş başa bırakıyorum.
“1-2 yaş arasında çocukların da anne sütü ile beslenmeleri önemlidir.”
Anneler bebeklerini ne kadar süre emzirmeliler? İlk altı ay anne sütü çok önemli diye biliyoruz. Bu süre sizce yeterli mi?
Dünya Sağlık Örgütü bilimsel araştırma sonuçları ışığında ilk altı tek başına anne sütü ile beslenme ve 6.aydan sonra uygun ek besinlere başlanarak emzirmenin en az 2 yaşına kadar sürdürülmesini önermektedir. Çocukların 1-2 yaş arası da anne sütü ile beslenmeleri önemlidir. Ancak bu yaşta diğer besinlerden de dengeli miktarda almaları önemlidir.
Anne sütü alan ve almayan çocukları kıyaslarsak, geleceğe nasıl bir sağlık profili çıkar?
Anne sütü ile beslenenlerde anne sütü alırken solunum yolu hastalıkları ve ishal gibi bulaşıcı hastalıklar daha az görülür ve görülse de daha hafif seyreder. Bu kişilerde ileri yaşlarda koroner kalp hastalığı, şeker hastalığı, şişmanlık, felç, birtakım kanser türleri ve bazı ruh sağlığı sorunları daha az görülmektedir. Anne sütünde sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanser hücrelerini ortadan kaldıran bir madde saptanmıştır.
“Anne nasıl beslenirse beslensin, ‘anne sütü’ bebek için en yararlı besindir.”
Anne sütünden bebeğe geçen hastalıklar var mı? Anneler nasıl beslenmeli, nelere dikkat etmeli?
Anne nasıl beslenirse beslensin anne sütü bebek için en yararlı besindir. Ancak annenin beslenmesi kendi sağlığı açısından önemlidir. Ayrıca annenin kırmızı eti hiç tüketmiyor olması bazen bebeği için sorun oluşturabilir. Bu açıdan doğumdan itibaren annelerin gebelikte aldıkları vitaminlere ilk 6 ay devam etmeleri önemlidir. Anne sütü yolu ile bebeğe geçen çok az sayıda hastalık var. AIDS etkeni, süt ile geçebilir. Malta Humması geçirmekte olan bir annenin tedavinin ilk günlerinde emzirmesi önerilmez. Bazı ilaç tedavileri sırasında emzirmeye ara verilmesi gerekebilir.
Ek besinlere ne zaman geçilmeli?
Altıncı ayda diğer bir deyişle bebek 180 günlük olunca ek besinlere geçilmelidir. Ancak bu aya kadar bebeğin düzenli aralarla gelişiminin değerlendirilmesi önemlidir. Bu izlem bütün bebekler için yapılmalıdır.
Bazı besinler bebeklerde alerjik reaksiyon gösterebiliyor. Bunu tespit etmek ve bu konuda bilinçlenmek için bebekler ve çocuklar üzerinde nasıl bir gözlem yapılmalı?
Bebeklere ek besin, diğer adı ile “tamamlayıcı besinler” verildiğinde, aniden başlayan ve başka bir nedene bağlı olmayan deri döküntüsü, gözlerde yaşarma, huzursuzluk, ishal gibi durumlar bu açıdan uyarıcı olabilir. Kesin tanı için durumu bir uzmanın değerlendirmesi gerekir.
Bebeklere asla verilmemesi gereken ürünler var mı?
- Üç yaşına kadar fındık, fıstık gibi sert taneli besinler hava yoluna kaçabileceği için verilmemelidir.
- Besleyici değeri olmayan hazır besinler verilmemelidir.
- Ev yapımı yiyecekler tercih edilmelidir.
Bazı annelerin bebekleri ve çocukları susturmak ve oyalamak için bile emziklerini şekerli suya bandırıp verdiklerine şahit oluyoruz. Şekerin bebek beslenmesindeki önemi ve zararlarını anlatabilir misiniz? Bebeklere emzik verilmesi konusunda sizin görüşleriniz neler?
Şeker, alışkanlık yaparak başka tatların alınmasına engel olur. Diş çürüklerine, şişmanlığa ve dolayısı ile birçok sorunlara yol açabilir. Yaşamın ilk dört haftasında bebeğe biberon ya da emzik verilmesi “meme başı şaşkınlığı”na yol açarak, bebeğin memeyi tutmasında sorunlar yaratabilir. Bu nedenle emziği özellikle ilk dört haftada hiç önermiyoruz.
“Hiçbir mamanın anne sütünün yerini tutması mümkün değildir.”
Yakın zamanda bir mama markasında GDO bulundu ve bu durum anneleri tedirgin etti. Bebek mamaları sizce ne kadar sağlıklı? Bir mamanın sağlıklı ya da sağlıksız olduğunu nasıl anlayabiliriz?
Bebek mamaları çok dikkatle kullanılması gereken ürünlerdir. Yapımındaki hatalara bağlı olarak dünyada çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Hiçbir mamanın anne sütünün yerini tutması mümkün değildir.
“Bitkisel ürünlerin aşırı kullanımı karaciğer ve böbrek açısından sorun oluşturabilir.”
Çalışan annelerin en büyük problemi süt sağmak, anneler süt sağımında nelere dikkat etmeli. Sütü gelmeyen annelere önerileriniz olur mu?
Annelerin elle süt sağmayı öğrenmeleri çok yararlı olur. Annenin bebeğini doğru teknik ile ve sık aralıklarla emzirmesi ya da üç saatte bir memelerini sağması, memelerini iyi boşaltması süt yapımının artmasında önemli bir rol oynar. Annenin yorgunluğu süt yapımını azaltan en önemli etkenlerden biridir. Bu duruma dikkat edilmesi gerekir. Süt yapımını artıran bilimsel olarak kanıtlanmış bir bitkisel ürün bulunmamaktadır. Ancak anne böyle bir ürünün sütünü artırdığını düşünüyorsa onu aşırı olmamak koşulu ile kullanabilir. Bitkisel ürünlerin aşırı kullanımı karaciğer ve böbrek açısından sorun oluşturabilir.
Şefkat, ilgi ve sevgi bebeğin beslenmesinde ve kişilik gelişiminde önemli bir faktör. Babalara bu konuda ne önerirsiniz?
Bilimsel araştırma sonuçlarına göre babanın çocuk bakımında rol alması çocuğun sosyal ilişkilerde daha başarılı olmasını sağlamaktadır.
Bazı anneler çocuklarının zeki olması için beyin, dil, dalak gibi ek takviyeler veriyorlar. Sakatat bebek beslenmesi için sağlıklı bir besin midir? Bir de bu sakatatların zekâyı artıracağı doğru bir bilgi midir?
Kırmızı et çocuk sağlığı açısından çok önemli, bu nedenle tamamlayıcı beslenmenin başlandığı ilk günlerde sebze püresinin içine konulması, kansızlığın, çinko ve B12 vitamini eksikliğinin önlenmesi açısından yararlıdır. Karaciğer bu açıdan iyi bir kaynak, beyin’in ise besleyici bir özelliği yok, bu nedenle önerilmiyor.
Özellikle bal, hem çocuklar hem de yetişkinlerin acil çözüm eylemlerinden biridir. Toplumumuzda “süte balı koy, karıştır her derde deva gelir” anlayışı var. Doğru mu yapıyoruz? Bal, bebekler ve çocuklar için yararlı mıdır hakikaten?
Bal bir yaşından sonra günde 2-3 tatlı kaşığı gibi makul miktarlarda kullanılabilir.
Sebzenin hayatımızda hep bir artı değeri var. Bizim sağlıklı yaşam ezberlerimizden birisi olan sebze, çocuklara ve bebeklere de şifa olur mu? Ne kadar ve ne sıklıkla tüketmek gerekiyor.
Sebze hepimiz için gerekli. Çiğ ya da pişmiş olarak günde bir ya da iki porsiyon sebze mönüde yer almalıdır. Vitaminler ve liften zengin olan sebzeler çocuklar tarafından pek sevilmez. Bu nedenle sebzeleri yemeklerin içinde ya da onların kolayca yiyebileceği şekle getirerek (örneğin havuç dilimleri şeklinde) sunmak kullanımı arttırır. Araştırmalar, düzenli olarak sebze ve meyve yiyen kişilerde bazı kanser türlerinin ve kalp hastalıklarının daha az görüldüğünü göstermektedir.
Ispanak Temel Reisi güçlü kılan bir besindi ve biz de yıllarca ıspanağın güç veren bir besin olduğunu düşündük. Sahiden ıspanak yararlı bir besin midir?
Ispanak sebze grubunda yer alır ve yararlıdır. Ancak ıspanak gibi yeşil yapraklı yiyecekler bir defadan fazla ısıtılınca bebek için sorun oluşturabilir.
Şifa veren bitkiler konusunda ne düşünüyorsunuz. Bebek ve çocuklar da şifalı bitkilerden yararlanabilir mi?
İlaçların büyük bir kısmının kaynağı bitkilerdir ancak bilimsel araştırmalar sonucunda bir takım işlemlerden geçirilerek ve yan etkileri en aza indirilerek hazırlanır. Bebek ve çocuklarda şifalı bitkilerin kullanımı konusunda çok dikkatli olmak gerekir. En önemli şifa kaynağı anne sütü ve dengeli beslenmedir.
Gaz sorunu olan bebekler için bitkisel formüller verilebilir mi?
Bilimsel araştırma sonuçlarına göre ilk altı ayda bebeklere yalnız anne sütü ile beslenme önerilmektedir. Bu şekilde beslenen bebeklerde gaz sancısı daha azdır ve kendiliğinden dördüncü aya doğru geçer. İlk altı ayda anne sütünün yanı sıra verilecek içecekler, anne sütünden yararlanılmasını azaltmaktadır. Bebekte gaz sancısı durumunda belki anne ölçülü miktarda bitkisel içecek alabilir.
Bebeklerde ilaç kullanımı konusunda nelere dikkat edilmeli?
İlaç kullanımı bir sağlık uzmanı denetiminde olmalıdır.
Market ürünlerinin sağlıklı olup olmadığı konusunda sizin görüşlerinizi alabilir miyiz? Anneler market alışverişinde nelere dikkat etmeliler?
İçeriğini kontrol etmeliler. Ürünlerin tazeliğine bakmalılar
Bebek ve çocuk beslenmesinde önerileriniz ve doğru bildiğimiz yanlışlarımız hakkında bilgi verebilir misiniz?
Dengeli beslenme önemlidir. Bunun gerçekleşmesi için her besin gurubundan her öğünde bir miktar yenmelidir. Besinler temel olarak 4 grupta ele alınır. Bunlar:
- Süt ve süt ürünleri
- Tahıllar
- Et, balık, yumurta ve baklagiller
- Meyve ve sebzeler
Çocukların sağlıklı beslenmeleri için;
- Haftada en az 3 gün kırmızı et, haftada 2 gün ise balık yemeleri gerekir.
- Zeytinyağı, bebek ve çocuk beslenmesinde mutlaka yer almalıdır.
- Tuz ve şekerden olabildiğince kaçınılmalıdır.
- Televizyon karşısında yemek yenmemelidir.
- Aile sofrasının kurulması ve tüm aile bireyleri ile birlikte yemek yenmesi önemlidir.
