Dünya Sağlık Örgütü DSÖ maymun çiçeğiyle ilgili küresel acil durum ilan etti. İsveç’te ilk vaka görüldü. ‘COVID’den sonra yeni bir salgın’ endişesiyle herkes merak ediyor. Maymun çiçeği konusunda Prof. Dr. Tuba Dal ile yapılan röportajı okumanızı öneririm.
Maymun çiçeği virüsü yeni keşfedilen bir virüs mü?
Maymun çiçeği (mpox) virüsü insanlarda çiçek hastalığına benzer semptomlara neden olan ortopoksvirüs ailesinin bir üyesi olan bir virüstür. Ancak maymun çiçeği hastalığının semptomlarının şiddeti çiçek hastalığı kadar şiddetli değildir.
Bu virüs yeni keşfedilmedi. Maymun çiçeği hastalığı özellikle Kongo Havzası yani Orta Afrika ve Batı Afrika’da görülmektedir. Ancak Mayıs 2022’den sonra Afrika bölgesi dışında daha olgular görülmeye başlandı.
Çiçek hastalığı nedir? Maymun çiçeği hastalığı arasındaki fark nedir?
Çiçek hastalığı (Smallpox), ortopoksvirüs ailesinden variola virüsünün neden olduğu akut bulaşıcı bir hastalıktır. İnsanlığın bildiği en yıkıcı hastalıklardan biriydi ve milyonlarca ölüme neden oldu. Dünya Sağlık Örgütü, 1967’de çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için yoğunlaştırılmış bir plan başlattı. Birkaç yıl boyunca dünya çapında yaygın aşılama ve gözetim yapıldı. 1980’de DSÖ, çiçek hastalığının ortadan kalktığını ilan etti.
Çiçek hastalığının erken belirtileri arasında yüksek ateş, yorgunluk ve şiddetli sırt ağrısı ve karın ağrısı ve kusma bulunur. Bu hastalıkta, berrak bir sıvıyla dolu şişliklerden oluşan karakteristik döküntüler olur, bunlar irinle dolar ve sonunda kuruyup düşen bir kabuk oluşturur. Döküntü yüz ve ellerde başlar, daha sonra vücudun geri kalanına yayılır. Burun ve ağız mukoza zarlarında lezyonlar gelişir ve kısa bir süre sonra ülserleşir.
Çiçek hastalığı, enfekte kişilerle yakın temas veya bulaşıcı damlacıklar yoluyla kişiden kişiye bulaşır. İnterstisyel akciğer hastalığı ve böbrek hastalığı gibi nedenlerle %30’larda ölümcül seyredebilir.
Maymun çiçeği hastalığının nedeni ise ortopoksvirüs ailesinin başka bir üyesi olan Maymun çiçeği (mpox) virüsüdür. Bu hastalıkta semptomlar çiçek hastalığı kadar şiddetli değildir ve ölüm oranları daha düşüktür.
Maymun çiçeği hastalığı nasıl bulaşır? Neden Dünya Sağlık Örgürü Acil Durum ilan etti?
Mpox, hayvanlardan insanlara bulaşan bir zoonozdur. Maymun çiçeği virüsü sincaplar, Gambiya keseli sıçanları, fareler, maymunlarda bulunmuştur. Hastalık özellikle virüsü taşıyan bu hayvanların bulunduğu tropikal yağmur ormanlarına yakın yerlerde yaşayan insanlarda gözlenmektedir. İnsandan insana bulaş vücut sıvılarıyla, ciltteki veya ağız veya boğaz gibi iç mukoza yüzeylerindeki lezyonlarla, solunum damlacıklarıyla ve kontamine nesnelerle temas yoluyla olur. Cinsel yolla bulaştığı ve salgınlara neden olduğu unutulmamalıdır.
Dünyada bu konunun acil durum ilan edilmesinin nedeni daha öne Afrika’nın hastalığı olan bu enfeksiyonun dünyada farklı bölgelerde yayılmasıdır. Günümüzde seyahatler, göçler, savaşlar, iklim değişikliği, doğal afetler gibi nedenlerle insan ve hayvan hareketliliği artmıştır. Amerika, Asya, Avrupa, Orta Doğu’dan olgular bildirilmiştir. Yani artık konu bir dünya sorunudur.
Maymun çiçeği hastalığı kliniği nedir?
Mpox (maymun çiçeği), ateş, yaygın döküntü ve şişmiş lenf düğümleri ile kendini gösterir. Mpox’un kuluçka süresi, yani virüsle karşılaştıktan sonra semptomların başlamasına kadar geçen süre 5 ila 21 gündür. Hastalığın ateşli dönemi 1-3 gün sürebilir. Bu dönemde yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrısı ve yoğun enerji eksikliği gibi semptomlar gözlenebilir. Ateşli aşamayı, 2 ila 4 hafta süren cilt döküntü aşaması takip eder. Lezyonlar maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (kabartılmış sert ağrılı lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu) ve püstüllere (irinle dolu) dönüşür ve ardından kabuklanır.
Maymun çiçeği hastalığı öldürücü müdür? Kimler risk altındadır?
Bildirilen olgularda ölüm oranı %0 ile %11 arasında değişmektedir. Özellikle küçük çocuklarda ölüm oranları daha yüksektir. Bağışıklık sistemleri zayıflamış kişiler, bir yaşından küçük çocuklar, egzama öyküsü olan kişiler, hamile olan kişiler riskli gruplardır. Bu gruplarda cilt lezyonları sonrası ciddi bakteriyel enfeksiyonlara, beyin tutulumuna (ensefalit), kalp tutulumuna (miyokardit) veya akciğerler enfeksiyonuna (zatürre) bağlı ölümler olabilir. Göz problemleri ortaya çıkabilir.
Mpox (maymun çiçeği) hastalarının tedavisi nasıldır?
Hastalığın hedefe yönelik kesin bir tedavisi yoktur. Mpox’a karşı etkili olabilecek çeşitli tedaviler geliştirilmekte ve test edilmektedir. Bu nedenle semptomlara bağlı olarak destekleyici tedavi önerilmektedir.
Maymun çiçeği hastalığının tanısı nasıldır?
Klinik Mikrobiyolojide moleküler yöntemlerin gelişmesiyle bu hastalığın tanısı mümkündür. Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile viral DNA’nın tespiti, mpox için tercih edilen laboratuvar testidir. En iyi teşhis örnekleri doğrudan döküntüden alınan örneklerdir. Mevcut antijen ve antikor tespiti yöntemleri ortopoksvirüsler arasında ayrım yapmadığından yararlı olmayabilir.
Mpox (maymun çiçeği) hastalığından nasıl korunuruz?
Mpox’un önlenmesi ve kontrolü için öncelikle toplumun ve sağlık çalışanlarının farkındalığını artırmalıyız. Bu hastalıktan korunmak için enfekte kişilerle veya kontamine malzemelerle yakın temastan kaçınılmalıdır. Hasta bakımı sırasında eldiven ve diğer kişisel koruyucu giysiler ve ekipmanlar giyilmelidir. Ayrıca hasta veya ölü hayvanlarla temastan kaçınılmalı ve hayvan eti veya parçaları içeren tüm yiyecekler yenmeden önce uygun şekilde pişirilmelidir.
Daha önce çiçek aşısı olanlar maymun çiçeği virüsüne karşı korunur mu? Aşı mevcut mudur, gerekli midir?
Geçmişte uygulanan çiçek aşılamasının sonlandırılması sonucunda popülasyonlar mpox’a karşı daha duyarlı hale gelmiştir. Çiçek aşısı için yapılan vaksinya virüsü bazlı aşının mpox’u önlemede %85 etkili olduğu gösterilmiştir. Çocukluk çağında çiçek hastalığına karşı aşılanmış aile ve toplum üyeleri mpox’a karşı bir miktar korumaya sahip olabilir. Bazı ülkelerin risk altındaki kişilerin aşılanması için önerdiği mpox’a karşı üretilmiş aşılar bulunmaktadır. Mpox ve çiçek hastalığı enfeksiyonlarına karşı koruma sağlamak için geliştirilen 2 dozluk bir aşı mevcuttur. Bu aşıya ulaşım sınırlıdır. Bu nedenle ülkemizin bu aşıyı üretme ve temin konusunda adımlar atması yerinde olur. Özellikle riskli gruplar için gerekebilir.
